Temat 2. Kryzys demokracji i gospodarki: 2a. Faszyzm we Włoszech ; 2b. Wielki kryzys ekonomiczny ; Temat 3. Powstanie III Rzeszy; Faszyzm niemiecki - notatka roz. Temat 4. Państwo Stalina: ZSRR w dwudziestoleciu międzywojennym - notatka roz. Temat 5. Afryka i Azja w okresie międzywojennym: Najważniejsze informacje w następnym temacie Historia Luksemburga. Historia Luksemburga – niewielkiego państwa, położonego pomiędzy Francją, Niemcami i Belgią – sięga X w. Kolejni jego władcy, zaczynając od niewielkiego skrawka ziemi wokół skały luksemburskiej, stopniowo poszerzali granice hrabstwa, położonego w zachodniej części Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Wyjaśnia prof. Maciej Bernatt z Uniwersytetu Warszawskiego. siły rynkowej przedsiębiorstw kontrolowanych przez państwo lub prywatnych firm, ale powiązanych politycznie, która nie podlegają wystarczającej kontroli ze strony władz państwowych, niesie negatywne konsekwencje dla demokracji. W praktyce, w demokracjach nieliberalnych, jak Poważnym dodatkowym długiem Fundacji „Instytut na rzecz Demokracji w Europie Wschodniej”, a nie uwidocznionym na wykazie długów, jest udzielony dnia 17.07 2002 roku grant z programu RITA Fundacji Wolność, w części niezakończony i nierozliczony. Dotację tę udzieliła Fundacji „Instytutu” Fundacja Edukacji dla Demokracji. EUROPEJSKI KRYZYS IMIGRACYJNY Z 2015 ROKU I JEGO WPŁYW NA PROWADZONĄ PRZEZ POLSKĘ W LATACH 2015–2018 POLITYKĘ ZAGRANICZNĄ DOI: 10.26399/meip.2(65).2019.21/m.dahl WPROWADZENIE W 2015 roku miały miejsce dwa ważne wydarzenia, których koincydencja wpłynęła na kształt i reorientację polskiej polityki zagranicznej. Pierwszym Kryzys demokracji w państwach europejskich Jednym z elementów, który przyspieszył wybuch wojny w Europie w 1939 roku, był kryzys demokracji. Ideologia faszystowska, która zdominowała życie polityczne w Niemczech i we Włoszech, znalazła naśladowców również w innych krajach europejskich, m.in. w Hiszpanii, Portugalii i na Słowacji. . zapytał(a) o 09:47 Jakie były przyczyny kryzysu demokracji w dwudziestoleciu międzywojennym? Bardzo proszę o odpowiedź. Odpowiedzi .Przyczyny kryzysu demokracji w Europie po I wojnie światowejNIEZADOWOLENIE społeczeństwa brak akceptacji zostawionego ładu , rozwoj totalitaryzmu W myśl Traktatu Wersalskiego, z 1919 roku, Niemcy zostały uznane za kraj przegrane w I wojnie światowej, a co za tym idzie został nałożony na nie szereg represji: terytorialnych, militarnych i gospodarczych. Traktat ten pominął także w swoich rozstrzygnięciach Włochy, które należały do obozu zwycięskiego. Powstałe w ten sposób niezadowolenie społeczne w obu krajach dodatkowo podsycane było niekorzystną sytuacją powojennej gospodarki zniszczenia, utraty terytorialne i majątkowe w przypadku Niemiec, wyczerpanie surowców i trudności w przestawieniu produkcji z wojennej na pokojową zaowocowały drożyzną, inflacją i bezrobociem. Frustracjom społecznym towarzyszyły zamieszki i niespokojna sytuacja wewnętrzna, a także wzrost aktywności ugrupowań socjalistycznych, które w większości społeczeństwa wywoływało strach przed rewolucją. Dodatkowo zaistniałą sytuację pogarszał brak tradycji parlamentarnych oraz zaufania społecznego do rozrośniętych i skorumpowanych struktur władzy. Te przyczyny, a także inne, takie jak: doświadczenia z I wojny światowej, gwałtowne ruchy rewolucyjne (zwłaszcza w Rosji), konflikty narodowościowe związane z powstaniem nowych państw oraz spory o granice; sprawiły, że demokracja europejska została poważnie zagrożona, co w konsekwencji doprowadziło do jej kryzysu. Demokracje w nowych państwach europejskich były niedoświadczone. Państwa Europy Środkowej i Wschodniej nie miały tradycji demokratycznych, a ich struktury parlamentarne nie działały jak należy. Ludzie tracili co raz częściej zaufanie do organizacji politycznych. Zostały tworzone ruchy nacjonalistyczne, z których narodziły się rządy dyktatorskie i faszystowskie oraz ruchy komunistyczne. Rosyjscy komuniści zlikwidowali w Radzieckiej Rosji Konstytuantę, zaś niemieccy dążyli poprzez zwalczenie republiki parlamentarnej do utworzenia Niemieckiej Republiki Rad. Nowopowstałe partie bojkotowały zazwyczaj pierwsze powojenne wybory. Głoszono, że demokracja parlamentarna jest oszustwem i tak naprawdę nie gwarantuje równości wszystkich obywateli. Komuniści proponowali swoją doktrynę, która obiecała nowy, lepszy świat, światową rewolucję, która do tego doprowadzi, wskazywała, kto jest wrogiem, który odpowiedzialny jest za klęski narodu. W odmianach włoskiego i niemieckiego faszyzmu znalazły się za to dwie bardzo ważne zasady dla obywateli: zasadę własności i lojalności narodowej. Faszyści, podobnie jak komuniści, kwestionowali demokrację, choć robili to z odmiennych powodów. Na faszyzm były narażone państwa demokratyczne. Według nazistów demokracja doprowadziła do powstania na świecie żydostwa to właśnie było najważniejszym ich argumentem do zwalczania demokracji. Prekursorem faszyzmu był Benito Mussolini, który głosił stworzenie Wielkich Włoch silnego, zjednoczonego państwa, co dawało poczucie tożsamości narodowej i przynależności szczególnie bezrobotnym, byłym kombatantom, zrujnowanym przez ogromną inflację przedsiębiorcom, a także młodzieży. Do osiągnięcia założonego celu należało wprowadzić jednego przywódcę narodu, zlikwidować parlament i instytucje samorządowe, zlikwidować demokrację i wprowadzić \"rządy silnej ręki\". W roku 1919 powstały Związki Bojowe (Fasci di combattimento). Dwa lata później Mussolini utworzył Narodową Partię Faszystowską, sam zaś został przywódcą narodu (duce). W tym samym roku partii udało się wejść do parlamentu i pozyskać rzesze nowych członków masę młodych ludzi, zafascynowanych kultem siły i militaryzmu. Śladem Mussoliniego poszedł Adolf Hitler, który utworzył Narodowo Socjalistyczną Niemiecką Partia Robotników (NSDAP). W 1923 roku partia została zdelegalizowana, a sam Hitler skazany na 5 lat więzienia za nieudaną próbę przejęcia władzy. W efekcie jego kara trwała zaledwie 9 miesięcy, ale za ten czas zdążył napisać w więzieniu książkę Mein Kampf, która zawierała rozbudowaną ideologię faszystowską. Zakładała ona między innymi wyniszczenie światowego żydostwa. Hitler zapewniał również, że stworzy 1000letnią rzeszę silne imperium, które osiągnąć chciał przez wprowadzenie władzy dyktatorskiej, dyscyplinę i podporządkowanie interesów państwu. To, jak i koncepcja państwa organicznego, kultu jednego wodza, siły i rządów elity, stało się wspólnym elementem włoskiego i niemieckiego faszyzmu. Także na wzór włoskich Hitler utworzył swoje oddziały paramilitarne SA oddziały szturmowe, dowodzone przez Hermana Göringa, z których w 1925 roku wyodrębnił elitarne oddziały przyboczne SS. W styczniu 1930 roku Hitler został kanclerzem Niemiec. W lutym tego samego roku spłonął parlament niemiecki Reistag. Hitler oskarżał o to komunistów i wmawiał to ludziom. Dzięki temu zyskał poparcie i w roku 1934 po śmierci prezydenta Hidenburga ogłosił się wodzem i kanclerzem Rzeszy. Zdelegalizowano wtedy wszystkie partię, za wyjątkiem NSDAP, co ostatecznie wyniszczyło demokrację w Niemczech. Uważasz, że znasz lepszą odpowiedź? lub Udział w Wielkiej Wojnie oraz niebywały sukces ekonomiczny Stanów Zjednoczonych zmieniły mentalność i obyczaje Amerykanów. Wzrosło zaufanie do państwa, które zakończyło wojnę jako najpotężniejsze na świecie. Inne kraje musiały pożyczać, pieniądze i walczyć z biedą, wiele nie potrafiło utrzymać stabilnego systemu demokratycznego, jedynie Stany Zjednoczone wydawały się wolne od takich kłopotów. Większość społeczeństwa z entuzjazmem i optymizmem rzuciła się w wir życia, wyznając zasadę wolnej przedsiębiorczości i wielkiego biznesu. Życiowym celem wielu Amerykanów stało się teraz bogacenie się i konsumpcja. Po doświadczeniach wojennych życie codzienne także nie mogło być już takie samo, jak przed rokiem 1917. Podobnie jak ekonomia, nabrało rozmachu i stało się bardziej swobodną pod każdym wzglądem. Zmieniły się obyczaj, moda i sposób spędzania wolnego czasu. Kupowano masowo samochody i radia, chodzono do kina i słuchano muzyki jazzowej. Każdy pragnął szybko zdobyć majątek, najczęściej grą na giełdzie, by korzystać z tych wszystkich cudownych, nowoczesnych wynalazków. Dla mniej zasobnych i przedsiębiorczych wymyślono różne systemy sprzedaży na raty i na kredyt. Miało to za zadanie zwiększyć popyt na rosnąca wciąż produkcję. „Szalone lata dwudzieste”, jak nazywano okres powojenny w Stanach Zjednoczonych, przyniosły także wiele zjawisk negatywnych. Najgroźniejsze z nich było związane z wprowadzona w 1919 r. prohibicją, czyli zakazem sprzedaży i podawania alkoholu, ten zniesiono w 1933 r. Zjawisko to spowodowało powstanie gigantycznego przemytu i czarnego rynku alkoholowego, a ponadto przyczynił się do wzmocnienia zorganizowanego świata przestępczego, zwłaszcza w największych miastach, takich jak Chicago czy Nowy Jork. Lata dwudzieste zaznaczyły się również licznymi skandalami korupcyjnymi. Skorumpowana była administracja stanowa i federalna, często współpracująca ze światem przestępczym. Sukcesy gospodarki i panujący szalony optymizm nie pozwalały dojrzeć zbliżającej się katastrofy. Z wielu zjawisk, które ją zapowiadały, najpoważniejszy był coraz gorszy stan rolnictwa. Z roku na rok spadł, bowiem popyt na amerykańską pszenicę, bydło i bawełnę. Po 1918 r. Stany Zjednoczone udzielały europejskim państwom ogromnych pożyczek na odbudowę miast i przemysłu lub poprawę życia ludności. Do Europy przepływały, więc ogromne kapitały amerykańskie, ale Europejczycy nie mogli się tym samym zrewanżować. Ani przedsiębiorców, ani rządy nie stać było na zakup amerykańskich towarów rolnych, zwłaszcza po wprowadzeniu przez Kongres wysokich ceł. Europejczycy nie chcieli powiększać swych i tak już ogromnych długów, dlatego kupowali artykuły rolne gdzie indziej. Skutki tej sytuacji były dwojakie. Dramatyczny spadek popytu na amerykańskie towary rolne i poważne zakłócenie bilansu finansowego USA – wywieziono znacznie więcej amerykańskiego kapitału, niż zainwestowano w Stanach Zjednoczonych kapitału obcego. Powodem niedoborów kapitału było także niespłaceni przez Europę olbrzymich długów wojennych, powiększonych później o pożyczki dla Niemiec w 1925 r. W państwach dawnej Ententy panowała, bowiem recesja, natomiast Niemcy spłacały reparacje wojenne, rygorystycznie egzekwowane zwłaszcza przez Francję. Farmerów niepokoiły ponadto niekorzystne dla nich zmiany na rynku wewnętrznym. Ograniczenie liczby imigrantów oznaczało zmniejszenie potencjalnych nabywców towarów rolnych. Wraz z dynamicznie rozwijającą się motoryzacją spadało zapotrzebowanie na pasze dla koni. Bawełnę wypierała nowoczesna tkanina syntetyczna. Zmieniły się także upodobania kulinarne Amerykanów, którzy zaczęli się racjonalniej odżywiać, tzn. jedli więcej owoców, jarzyn i mleka, a mniej chleba i mięsa. A skoro pszenica i bydło były głównymi produktami amerykańskiego rolnictwa, przemiany te musiały mięć dla niego poważne konsekwencje. W 1929 r. farmerzy produkowali więcej żywności, niż mogli sprzedać. Ceny na artykuły rolne zaczęły, więc powoli spadać. Występowały i inne niebezpieczne zjawiska. Rzucone w 1919 r. hasła „bogaćcie się” i „kupujcie jak najwięcej” okazały się fatalne dla gospodarki. Mnóstwo ludzi, zamiast inwestować, po prostu grało na giełdzie, kupując i sprzedając korzystnie akcje. Uzyskany w ten sposób kapitał nie miał pokrycia w jakichkolwiek dobrach. Wielu niezamożnych, naiwnie wierząc w mit „od pucybuta do milionera”, kupowało tanie akcje pojawiających się na rynku nowych firm, z których sporo było fikcyjnych. Zakładali je właściciele dużych i bogatych przedsiębiorstw w celu zdobycia brakującego już powszechnie kapitału. W rezultacie w obiegu krążyło dużo akcji bez pokrycia. Podobnie mania kupowania, czyli hasło „dwa samochody w każdym garażu”, prowadziła gospodarkę na brzeg przepaści, ponieważ większość Amerykanów kupowała na kredyt. Oznaczało to, że ogromny popyt i obrót na rynku wynikał z jego rzeczywistych możliwości ekonomicznych, ale został stworzony sztucznie. Powstał w ten sposób gigantyczny dług, który miał być spłacony pod warunkiem, że dłużnicy utrzymają posady. Wzrost bezrobocia mógł momentalnie załamać całą gospodarkę. Nie przypadkiem historycy porównują amerykański sukces gospodarczy lat dwudziestych do nadmuchanego balonu. Po 1926 r. trudności rolnictwa ze zbytem towarów i związany z tym spadek cen na artykuły rolne i niektóre surowce spowodowały znaczne obniżenie możliwości nabywczych farmerów. Odczuł to natychmiast przemysł. Przewaga podaży nad popytem, czyli za dużo towarów, za mało nabywców, wywołała spadek cen także na towary przemysłowe. Jednocześnie spekulacja giełdowa doprowadziła do całkiem fantastycznego wzrostu wartości akcji, zupełnie nie odpowiadającego wynikom ekonomicznym przedsiębiorstw. Te bowiem, w obliczu nadprodukcji towarów, miały kłopoty z osiągnięciem jakiegokolwiek zysku. Niektóre już rozpoczęły zwolnienia z pracy. Obraz gospodarki zaciemniała ogromna liczba akcji fikcyjnych. Bystrzejsi gracze giełdowi dostrzegli tę nienormalną sytuację i rozpoczęli wyprzedaż akcji, wskutek czego ich ceny zaczęły spadać. Na giełdzie zapanowała panika. Najgorszym dniem dla nowojorskiej giełdy na Wall Street był 24 października 1929 r., czyli tak zwany „czarny czwartek”. W tym dniu sprzedano miliony akcji. W ciągu trzech dni sprzedano 12 milionów udziałów. Wskutek „krachu na giełdzie” właściciele amerykańskich papierów wartościowych, bogaci bankierzy, fabrykanci i drobni ciułacze stracili łącznie 40 mld dolarów. Po miesiącu kurs akcji spadł jeszcze o 40%. Większość banków i przedsiębiorstw, opierających swą działalność na obrocie papierami wartościowymi, inwestycjach i działalności kredytowej, straciła wszystko. Skutki „krachu” były, więc katastrofalne: dalszy spadek kursów, spadek cen, zamykanie fabryk i banków, bankructwa, obniżki pensji, zwolnienia z pracy i masowe bezrobocie. Katastrofa dotknęła wszystkich bez wyjątku, zarówno milionerów, jak i drobnych ciułaczy, którzy utracili wszystko. Od 1929 do 1932 r. gospodarka amerykańska znalazła się w błędnym kole recesji, w którym zatrzymanie produkcji powodowało bezrobocie i obniżenie siły nabywczej ludności, to z kolei prowadziło do dalszych bankructw. W ten sposób nakręcona do granic możliwości koniunktura, ogromna nadprodukcja i spekulacja doprowadziły do przekształcenia się recesji w tragiczna depresję. Okazało się, że sukces gospodarczy opierał się na sztucznych podstawach. Rozmiary tego załamania gospodarczego nie bez powodu każą je nazywać wielką depresją. Produkcja stali spadła o 10%, dochody rolnictwa w ciągu trzech lat spadły o połowę, bezrobocie osiągnęło liczbę 15 mln, 5 tys. banków zbankrutowało, a wraz z nimi wszyscy, którzy powierzyli im swe oszczędności. Nikt nie spłacał długów, nie płacono podatków ani ceł. Załamanie się koniunktury w Stanach Zjednoczonych odczuła większa część świata. Ameryka mogła izolować się politycznie, ale gospodarczo była z Europą bardzo silnie związana. Objawy depresji wszędzie były takie same jak w Stanach Zjednoczonych, czyli katastrofalny spadek cen, początkowo w rolnictwie, później na inne towary, zwolnienia z pracy i bankructwa oraz jako ich nieunikniony skutek masowe bezrobocie. W 1932 r. bezrobocie w Niemczech osiągnęło liczbę 6 mln., a w Wielkiej Brytanii 3 mln. Wszędzie wystąpiła masowa nadprodukcja wartościowych skądinąd, ale w tym momencie bezwartościowych towarów, których nie można było sprzedać, czyli kawy, węgla, mięsa, żelaza, cukru, wełny, miedzi i innych. Handel światowy spadł do 1/3 poziomu z 1929 r. Przyczyny depresji poza Stanami Zjednoczonymi były wielorakie, ale ich zasadnicza przyczyną pozostawała nadprodukcja, czyli skutek nierównowagi między rosnącą produkcją i rozwojem technicznym a niedostatecznie rozwiniętym rynkiem lub słabą siłą nabywczą ludności w krajach wyniszczonych przez wojnę. Inną przyczyną była zależność gospodarki europejskiej od amerykańskich pożyczek. W roku 1929 Stany Zjednoczone wstrzymały wszelkie kredyty i zażądały zwrotu długów. W rezultacie całą Europę dotknął powszechny kryzys finansów. Najsilniej odczuły go Niemcy i Austria. Niemcy były głównym odbiorcą amerykańskich pożyczek, które przeznaczały na spłatę reparacji i odbudowę przemysłu. Z kolei w centralnym banku Austrii trzon kapitałów stanowiły francuskie zasoby walutowe. Gdy w 1931 r. Francja je wycofała, banki austriackie i niemieckie zostały zmuszone do zawieszenia działalności. We wszystkich państwach rządy musiały walczyć z depresja za pomocą różnych nadzwyczajnych metod, ale wszędzie opierały się na tych samych zasadach, czyli ingerencji państwa w funkcjonowanie gospodarki, odgórnego ograniczenia produkcji i importu, zachęcania producentów do eksportu. Wobec ogromnych rozmiarów bezrobocia i nędzy wprowadzano szeroką pomoc socjalną, przeważnie jednak niewystarczającą. Depresja światowa była katastrofą na skalę wojny światowej. Recesje były oczywiście zjawiskiem znanym, ta jednak przekraczała wszystkie pod względem zakresu i rozmiarów, Spowodowała niewyobrażalną liczbę ludzkich tragedii, nędzy i cierpienia, które z kolei zrodziły wiele zachowań desperackich. Miało to poważne skutki polityczne. Właśnie, gdy państwa rozpoczynały mozolną odbudowę z ruin wojennych, wszystko nagle runęło wraz ze społecznym optymizmem i zaufaniem. Powstała w ten sposób korzystna atmosfera dla rozwoju skrajnych ruchów politycznych, które w latach trzydziestych będą się odwracać od kształtowanych w poprzedniej dekadzie systemów demokratycznych. Bezrobotni, zrujnowani i obawiający się przyszłości uznali wielką depresję, za dowód upadku demokracji i w swej bezsilności, wściekłości i panice gotowi byli na najbardziej desperackie działania polityczne. Polityczni demagodzy zdobyli idealnych słuchaczy, podatnych na agitację, a bezwzględni i żądni władzy karierowicze wykorzystywali społeczne zainteresowanie problemami wewnętrznymi. Zjawisko radykalizacji politycznej pojawi się w całej bez mała Europie, nawet w państwach o utrwalonych systemach demokratycznych. Wielki kryzys ekonomiczny stanowi, więc wyraźną cezurę miedzy próbą budowy systemów demokratycznych, a ich klęską w latach trzydziestych. Jest to także przegrana polityki światowego pokoju i odprężenia. Wielki kryzys ekonomiczny zmienił sposób myślenia Amerykanów, którzy odkryli, że liberalna idea wolności ekonomicznej może być nieszczęściem. Zobaczyli także jej bezradność wobec depresji ekonomicznej. W chwili „krachu na giełdzie” prezydentem był republikanin Herbert Hoover. Ten kompetentny urzędnik i znany filantrop w obliczu katastrofy nie rozumiał, że epoka czystego liberalizmu mija. Cały czas wierzył, że gospodarka powinna odrodzić się sama dzięki naturalnym mechanizmom ekonomicznym. Powtarzał nieustannie, że uzdrowienie gospodarki jest tuż za rogiem, a tymczasem było coraz gorzej, produkcja wciąż spadała, bezrobocie rosło, na ulicach pojawiali się masowo żebracy. Naturalne mechanizmy rynkowe przestały działać. Podczas wyborów prezydenckich w roku 1932 Amerykanie głosowali, więc na reprezentanta demokratów, Franklina Delano Roosevelta, który wystąpił z programem aktywnego zwalczania depresji przez rząd federalny za pomocą państwowego interwencjonizmu. Po objęciu funkcji w 1933 r. Roosevelt zwołał doradców, tworząc tzw. „trust mózgów” i wspólnie opracowano potężny program wyjścia z załamania ekonomicznego, znany pod nazwą New Deal, czyli nowy ład. Nazwa odzwierciedlała odejście od tradycyjnej liberalnej polityki ograniczania wpływów państwa na ekonomię na rzecz przyjęcia zasady odpowiedzialności państwa za właściwe jej funkcjonowanie i dobrobyt obywateli. New Deal zakładał uzdrowienie systemu bankowego poprzez obniżenie wartości dolara i zniesienie parytetu złota, czyli określania wartości pieniądza według zawartości złota. Dla rozruszania gospodarki i odrodzenia popytu prowadzono politykę łagodnej inflacji. Dla milionów bezrobotnych wprowadzono roboty publiczne. „Agricultural Adjustment Act”, czyli ustawa o rolnictwie nakazywała farmerom zmniejszenie obszaru ziemi uprawnej w celu obniżenia produkcji. Farmerom przyznawano również kredyty. Dla przemysłu uchwalono „National Industrial Act”, którego główną ideą było wprowadzenie zasady uczciwej konkurencji, czyli fair competition, w miejsce dotychczasowej, raczej mijającej się z etyką. Pracownicy otrzymali prawo zawierania z pracodawcami umów zbiorowych za pośrednictwem związków zawodowych, przy czym wyznaczano płace minimalne i maksymalny czas pracy. Wskutek tej polityki wzrosła rola amerykańskich związków zawodowych. Po raz pierwszy w dziejach Stanów Zjednoczonych wprowadzono ustawy socjalne, zasiłki zdrowotne i ubezpieczenia emerytalne. Od 1935 r. prezydent Roosevelt musiał jednak walczyć z wielkoprzemysłową opozycją, która atakowała jego politykę. Krytykowano zwłaszcza ustawodawstwo socjalne, które nakładało na pracowników konieczność ubezpieczenia, pracowników. Zwalczano także obowiązek zawierania umów zbiorowych. Dla zablokowania polityki Roosevelta wykorzystano Sąd Najwyższy, który orzekł, że New Deal jest sprzeczny z konstytucją, ogranicza, bowiem swobodną działalność gospodarczą jednostki. Prezydent podjął walkę z Sądem Najwyższym, ustanawiając wiek emerytalny dla sędziów i wymieniając w ten sposób jego skład. Opinia publiczna dała wyraz swemu poparciu dla New Deal i Roosevelta, wybierając go w 1936 r. na drugą kadencję. Polityka jego opozycjonistów wskutek tego załamała się kompletnie. Wprowadzony przez Roosevelta systemu nadzoru państwowego zmierzał w istocie do wzmocnienia rynku i kapitału. Prezydent i jego gabinet dostrzegał po prostu współzależność między ekonomią a kwestią socjalną. Jedną z głównych przyczyn wojny było słabe zakorzenienie demokracji w państwach nowej Europy. Po Wielkiej Wojnie w Europie triumfowała zasada demokracji. Po pierwsze, systemy polityczne zwycięzców, zachodnich demokracji, stawały się wzorcem dla innych. Drugą przyczyną był charakter wojennego kataklizmu. Miliony ludzi walczyły, inne miliony traciły bliskich i głodowały; śmierć i cierpienie zostały niejako zdemokratyzowane. Uważano to za emocjonalny i racjonalny argument na rzecz wprowadzenia wraz z pokojem demokracji ważną okolicznością była słabość oporu ze strony przeciwników demokracji. Jako jej alternatywa pojawiała się rewolucyjna dyktatura - która zmiażdży absolutyzm i monarchię, stanowość i militaryzm, lecz również fizycznie ich nosicieli. Choć podstawowy spór sił zdolnych do przejęcia władzy niedługo już toczył się między demokracją a rewolucją, a nie między ancien régime'em a przyczyną było pojawienie się na mapie Europy wielu nowych państw, które budowały swój ustrój. Znaleźć musiano sposób jego legitymizacji. Nie mogła to być tradycja monarchiczna, bo odwoływać trzeba by się do warunków historycznych w najlepszym razie sprzed ponad wieku. Brak tradycji monarchicznej prowadził do republiki. W kanonie pojęć nie było jednak w 1918 r. innej republiki niż demokratyczna lub od początku triumfu demokracji ciążyły nad nią chmury. W niektórych krajach zrodziła się ona z wojennej klęski. Musiała sobie radzić z jej konsekwencjami, ale obciążano ją za nie odpowiedzialnością. W Rosji demokracja pojawiła się na krótko, już w chwili klęski, ale jeszcze nie kapitulacji. Niedoświadczona, wzięła na siebie odpowiedzialność i za klęskę, i za kontynuację wojny. Znalazła się pod podwójnym ogniem sił zachowawczych i sił dążących do radykalizacji rewolucji. Zginęła pod nim, ustępując miejsca dyktaturze następne ponad dwadzieścia lat system demokratyczny załamywał się w wielu krajach europejskich, choć zdarzały się też upadki dyktatur i krótkotrwałe nawroty do demokracji. W nowo powstałych państwach najbardziej przyczynił się do porażki demokracji brak doświadczenia oraz infrastruktury organizacyjnej w życiu politycznym. W jednych z nich partie polityczne były dawniej niewielkimi nielegalnymi grupami, w innych, wielonarodowych - łączyły się w obronie interesów wreszcie przyczyna wynikająca ze stanu świadomości w międzynarodowej polityce i w opinii publicznej. Bez trudu akceptowano istnienie systemów państwowych pozbawionych demokracji. Nie stała się ona zasadą politycznej poprawności, a dyktatorzy byli tolerowani na międzynarodowych Dwa systemy pojawiały się w miejsce demokracji. Pierwszy, w Niemczech i Włoszech, nazywany jest na ogół faszystowskim. To pojęcie wywołuje jednak czasami kontrowersje. Cechami mają być: odrzucenie norm moralnych i prawnych, monopartyjność, dążenie do nieograniczonej władzy nad zorganizowanym i mobilizowanym do czynnych działań społeczeństwem, wysoki poziom represji, intensywna indoktrynacja, przywództwo o charakterze jednak te dwa kraje to, co ujawniło się w pełni dopiero podczas II wojny światowej: gotowość czy brak gotowości do masowego ludobójstwa. Tak się przy tym składa, że termin „faszyzm" zrodził się w ruchu i dyktaturze włoskiej, mniej skrajnej od Drugi system dyktatury nazywany jest autorytarnym. Pojęcie systemów autorytarnych pojawiło się bodaj dopiero po II wojnie światowej, kiedy uznano potrzebę określenia różnic między faszyzmem a innymi prawicowymi dyktaturami, niechętnymi albo wrogimi demokracji. W dyktaturach autorytarnych zachowano podstawowe normy moralne, społeczeństwa były raczej bierne niż ustawicznie mobilizowane, prawo czasami łamane, ale w zasadzie respektowane. Czasami istniała tylko jedna rządząca partia, ale była ona raczej pomocą dla aparatu państwowego niż jego sternikiem. Przywódca był bardziej patriarchalnym opiekunem niż fazy. Systemy demokratyczne załamywały się w Europie w dwóch fazach, głównie w krajach, które były głęboko sfrustrowane klęską czy rozmiarem wojennych strat, albo w państwach, w których brakowało demokratycznych tradycji i doświadczeń. Pierwsza faza rozpoczęła się wkrótce po zakończeniu wojny i trwała przez lata dwudzieste. W drugiej fazie, w latach trzydziestych, upadek demokracji był związany z najgłębszym w dziejach Europy kryzysem gospodarczym i pierwsza. Dyktaturę faszystowską od 1922 r. wprowadzały Włochy, a w 1926 r. osiągnęła ona pełny kształt. Włochy należały do grona zwycięzców, ale panowała w nich atmosfera klęski, bo ciężar poniesionych strat był ogromny, a nadziei na powojenne korzyści nie zrealizowano. Odpowiedzią na kryzys demokracji był antydemokratyczny ruch masowy. Na prawicy był nim faszyzm. Przypadek włoski, podobnie jak późniejszy niemiecki, potwierdza tezę, iż system autorytarny nie pasował do krajów z rozbudzoną i bardziej powszechną aktywnością polityczną. Włochy miały za sobą dziesiątki lat wyborów parlamentarnych oraz rządów wyłanianych lub co najmniej akceptowanych przez 1933 r. powstała w Niemczech dyktatura narodowosocjalistyczna (nazistowska), pod wieloma względami podobna do włoskiej. W ideologii narodowego socjalizmu, obok wrogiego stosunku do demokracji, podstawowe miejsce zajęły rasizm i odwołujący się do niego antysemityzm. Stały się one kluczem do rozumienia przeszłości i teraźniejszości oraz wytyczną na przyszłość. Dyktatura narodowosocjalistyczna, nim uzyskała pełny kształt, miała, podobnie jak faszystowska we Włoszech, swój okres przejściowy, ale w Niemczech trwał on tylko kilka w Niemczech do władzy dyktatury bardziej skrajnej od włoskiej wywarło na tę drugą radykalizujący wpływ. Wzmogła się w niej indoktrynacja. Elementy ideologii rasistowskiej, przedtem skierowane głównie przeciw ludności pozaeuropejskiej, wzbogacono o dyktatury we Włoszech i Niemczech opierały się na czterech filarach: partii, aparacie państwowym, policji i wojsku. Partia była najważniejszym filarem dlatego, że podporządkowane było jej całe państwo, a więc aparat administracyjny, policja i wojsko. Na jej czele stali wodzowie, we Włoszech Benito Mussolini jako duce, w Niemczech Adolf Hitler jako Włoch, a czasami i Niemiec, wpłynął w kilku krajach europejskich na aktywizację lub powstanie partii i organizacji odwołujących się do faszyzmu. Nie zdołały one jednak zdobyć władzy. Największą rolę odgrywały w środkowowschodniej Europie, gdzie jednym z głównych elementów ich ideologii i aktywności politycznej był związany z nacjonalizmem Polsce tendencje antyparlamentarne i sympatie do włoskiego faszyzmu były silne w Narodowej Demokracji. W Czechach zorganizowała się niewielka Narodowa Wspólnota Faszystowska. Na Słowacji wzorce faszystowskie przejmowała paramilitarna Obrona Ojczyzny. Na Węgrzech koncepcje faszyzmu propagował jeden z czołowych działaczy rządzącej partii Gyula Bałkanach próby nawiązywania do włoskich wzorców najsilniejsze były w Rumunii, gdzie w 1927 r. powstał Legion Michała Archanioła. W Jugosławii utworzona pod koniec lat dwudziestych skrajnie nacjonalistyczna Ustasza utrzymywała bliskie stosunki z włoskimi faszystami, choć hołdowała raczej tradycyjnym bałkańskim formom terroru Austrii po zakończeniu I wojny światowej powstała organizacja Obrony Ojczyzny (Heimwehr). Po wprowadzeniu reżimu faszystowskiego we Włoszech nawiązała z nim bliskie stosunki. Konkurowała natomiast z austriackimi narodowymi socjalistami, którzy podporządkowali się kierownictwu partii w Niemczech. Pewną aktywność przejawiały organizacje bliskie faszyzmowi we Francji, niewiele znaczyły w państwach skandynawskich, z Finlandią włącznie, w Belgii i Holandii, nieco więcej w Wielkiej Pierwszą dyktaturę autorytarną wprowadziły Węgry. Powtórzyły one doświadczenie rosyjskie - z odwrotnym rezultatem. Demokracja nie podołała ciężarom narzuconym przez zwycięzców i odpowiedzialności za skutki wojny. Obaliła ją w marcu 1919 r. radykalna rewolucja, tę zaś stłumiły wkrótce siły czerwcu 1923 r. doszło do zamachu stanu w Bułgarii. Powstała odmiana dyktatury autorytarnej, charakterystyczna dla niektórych monarchii. Nie odbiegała ona zbytnio od tradycyjnego modelu, w którym rządzi pierwszy minister wspierany autorytetem władcy. Podobny system funkcjonował w Rumunii. W Jugosławii po zamachu stanu w 1929 r. też wzmocniono władzę królewską, ograniczając parlamentaryzm. W Albanii Ahmed Zogu jako prezydent stał się dyktatorem, a we wrześniu 1928 r. nadał sobie tytuł do bałkańskiego model władzy zastosowano w Hiszpanii, w której przedtem funkcjonował system parlamentarnej demokracji. W 1923 r. doszło do wojskowego zamachu stanu wspieranego przez króla. Za jego zgodą władzę objęła junta wojskowa. W kwietniu 1931 r. załamała się i monarchia, i dyktatura wojskowych. Zastąpiono ją systemem republikańskiej parlamentarnej Portugalii w maju 1926 r. wojsko obaliło system parlamentarnej demokracji. Władzę objęli generałowie. W kwietniu 1928 r. ministrem finansów został Antonio de Oliveira Salazar, profesor ekonomii. Wkrótce okazał się główną postacią portugalskiej nowo powstałych państwach najłatwiej było przejąć władzę politykom zasłużonym dla ich niepodległości. W Polsce w maju 1926 r. marszałek Józef Piłsudski dokonał zamachu stanu. W grudniu 1926 r. demokracja przegrała na Litwie. Dowódcy puczu wojskowego zdawali sobie sprawę ze swej niewielkiej popularności i zwrócili się o przejęcie władzy do Antanasa Smetony, twórcy państwa litewskiego podczas I wojny druga. W latach trzydziestych występowały w różnych krajach tendencje, które przypisać można nie tylko radykalizacji politycznej, jaka nastąpiła podczas wielkiego kryzysu gospodarczego i społecznego, ale też fascynacji sukcesami narodowego socjalizmu i włoskiego faszyzmu. Reżimy te wychodziły obronną ręką z trudności gospodarczych i zarazem wzmacniały swą pozycję w polityce międzynarodowej. Niektóre autorytarne dyktatury przejmowały pewne idee i metody działania narodowego socjalizmu czy faszyzmu. Aktywizowały się też ruchy, które deklarowały swoją bliskość do narodowego socjalizmu i faszyzmu, czasami znajdując się w konflikcie z funkcjonującymi już dyktaturami Polsce po śmierci Piłsudskiego część jego następców podjęła nacjonalistyczne hasła i nie stroniła od antysemityzmu, dążyła też do stworzenia zdyscyplinowanej monopartii. Jednocześnie od początków lat trzydziestych nasilały się skrajne tendencje w opozycyjnym ruchu nacjonalistycznym, zwłaszcza w Obozie Narodowo-Radykalnym, który hołdował wizjom państwa monopartyjnej dyktatury. Mniejszości narodowe chciano pozbawić praw obywatelskich, a Żydów zmusić do emigracji. Walkę polityczną przenoszono na Węgrzech w 1932 r. premierem został Gyula Gömbös. W ideologii zapanował bojowy nacjonalizm i antysemityzm. W 1936 r. Gömbös zmarł jednak, a jego następcy wrócili do bardziej konserwatywnej polityki, choć pojawiały się też ostre akcenty nacjonalistyczne i ustanowiono ograniczenia prawne dla ludności pochodzenia żydowskiego. Od początku lat trzydziestych powstawały opozycyjne partie, adaptujące wzorce narodowego socjalizmu, wśród nich Strzałokrzyżowcy. Łączyli oni w ideologii gorliwy katolicyzm z antysemityzmem, antyparlamentaryzmem i antykapitalizmem, a Niemcy Hitlera uważali za swój Austrii, po zwycięstwie Hitlera w Niemczech, kanclerz Engelbert Dollfuss ogłosił powstanie autorytarnego państwa stanowego. Włochy stały się patronem austriackiej dyktatury zagrożonej przez niemiecką ekspansję i rodzimych narodowych socjalistów. Po ich nieudanym puczu w 1934 r. i zamordowaniu kanclerza Dollfussa jego następca Kurt Schuschnigg usiłował nadać dyktaturze bardziej konserwatywny charakter. Nastąpiły jednak niebezpieczne dla Austrii zmiany w sytuacji międzynarodowej, zbliżenie między Włochami a Niemcami. Potencjał austriackiej radykalnej prawicy skupił się w partii narodowych Estonii tendencje skrajnie prawicowe przejawiały się w związkach kombatantów walk o niepodległość. W 1932 r. jednoczący je Związek Bojowników o Wolność przekształcił się w polityczną organizację Wabse. Wyraźne były zapożyczenia ideowe od faszyzmu i narodowego socjalizmu. Do haseł nacjonalistycznych, antykomunistycznych i antysemickich dołączono inne, skierowane przeciw demokracji parlamentarnej. W następnym roku szef państwa Konstantin Päts oraz naczelny dowódca generał Johan Laidoner, obaj należący do twórców niepodległej Estonii, dokonali zamachu stanu, rozwiązali Wabse i wprowadzili autorytarną Łotwie nurt tradycyjny reprezentował Związek Chłopski pod przywództwem Karlisa Ulmanisa, twórcy niepodległego państwa. Natomiast ze zjednoczenia grup skrajnej prawicy powstał ruch Krzyż Perkuna, w którego ideologii antykomunizm łączył się z antysemityzmem i nacjonalizmem, skierowanym głównie przeciw licznym na Łotwie Niemcom. Wpływy narodowosocjalistyczne wzrastały również wśród zwalczanej przez Krzyż Perkuna mniejszości niemieckiej. Ulmanis zorganizował w maju 1934 r. zamach stanu, zdelegalizował niektóre partie, w tym Krzyż Perkuna, i przeprowadził liczne aresztowania. Łotwa stała się państwem autorytarnej radykalizacji uległo życie polityczne w krajach bałkańskich i iberyjskich. W Rumunii w 1930 r. działacze Legionu Michała Archanioła utworzyli masową organizację, prowadzącą akcje bojówkarskie i terrorystyczne. Żelazna Gwardia przejęła ideologię Legionu, jego podziw dla włoskiego faszyzmu, skrajnym antysemityzmem zbliżała się zaś do niemieckiego narodowego socjalizmu. Podkreślała jednak swoiście interpretowaną tradycję rumuńskie radykalizowały również swoje działania. Na początku 1938 r. rozwiązano partie polityczne i zdelegalizowano Żelazną Gwardię. Nie zaprzestała ona działalności, ale skierowała ją głównie na akcje terrorystyczne. System władzy podporządkowanej królowi miał nadal charakter autorytarnej, choć bardziej radykalnej dyktatury. Antysemityzm stał się jednym z oficjalnych instrumentów Bułgarii nie rozwinęły się ruchy skrajnie prawicowe. Szersze wpływy zdobył sobie natomiast założony w 1931 r. Społeczny Ruch Narodowy, konserwatywny, choć niestroniący w kontaktach międzynarodowych od włoskich faszystów i niemieckich narodowych socjalistów. W 1934 r. za aprobatą króla armia dokonała zamachu stanu. Wprowadzono dyktaturę bliską modelowi 1934 r. król Jugosławii Aleksander padł ofiarą zamachu. Dyktatorskie autorytarne rządy sprawował w imieniu jego małoletniego następcy premier Milan Stojadinović. Pojawiały się jednak tendencje bardziej radykalne. Serbskie skrajnie prawicowe partie i organizacje połączyły się w 1934 r. jako Zbor - Jugosłowiański Ruch Nacjonalistyczny - i nie taiły sympatii dla narodowego socjalizmu. Natomiast nacjonaliści chorwaccy, skupieni w Ustaszy, nadal prowadzili nielegalną Grecji na jesieni 1935 r. generał Georgos Kondylis dokonał zamachu stanu, rozwiązał parlament i przywrócił monarchię. Przed puczem deklarował, że program polityki wewnętrznej nie będzie się zbytnio różnił od programu Hitlera. Kondylis zmarł jednak wkrótce, a jego następca generał Ioannis Metaxas sprawował dyktaturę wojskową, wspartą autorytetem króla, podobną do systemów w innych państwach w Portugalii poczynając od przełomu lat dwudziestych i trzydziestych uległa przemianom. Wynikało to przede wszystkim z koncepcji Salazara jako ministra finansów, a od 1933 r. premiera. Realizował on idee korporacyjne - organizowania wielkich grup zawodowych pod patronatem państwa. Była to dyktatura konserwatywna, odwołująca się do tradycyjnych wartości, przede wszystkim religijnych, ale też narodowych. Później dopiero pojawiło się pewne naśladownictwo wzorców włoskich czy przypadkiem była sytuacja w Hiszpanii. W jej demokratycznym systemie działały też bardziej skrajne grupy, które odwoływały się do włoskiego faszyzmu i głosiły program odbudowy hiszpańskiej mocarstwowości. W listopadzie 1933 r. powstała jako jedna ze skrajnie prawicowych partii hiszpańska Falanga. Jej ideologia odbiegała jednak od włoskich, a tym bardziej niemieckich wzorców. Silnie podkreślano katolicki charakter ruchu, rzadko pojawiały się hasła antysemickie. W lutym 1934 r. partie skrajnej prawicy zjednoczyły się, a potocznie nową partię nazywano również 1934 r. Primo de Rivera, lider Falangi, kontaktował się z generałem Francisco Franco (wówczas doradcą ministra wojny). Obaj uzgodnili, że wojsko powinno w razie potrzeby wystąpić w obronie jedności Hiszpanii. Falanga przygotowywała plany faszystowskiej rewolucji, zbrojnego powstania. Po zwycięstwie partii lewicowych w wyborach parlamentarnych w lutym 1936 r. szybko postępowała polaryzacja życia politycznego. W lipcu rozpoczęła się niemal trzyletnia wojna domowa, w której prawicę hiszpańską wspomagały Włochy i Niemcy. W 1939 r. osiągnęła ona zwycięstwo, tworząc system bliski dyktaturze autorytarnej (frankizm, od nazwiska gen. Franco, szefa państwa).Radykalizacja polityczna dotknęła również demokratyczne państwa zachodniej Europy. We Francji w latach trzydziestych ożywiły się organizacje odwołujące się raczej do włoskiego faszyzmu niż do mało strawnego dla nacjonalistów niemieckiego narodowego socjalizmu. Szwajcarska skrajna prawica wytworzyła w latach trzydziestych kilka organizacji, jednych raczej konserwatywnych, innych bliższych włoskim lub niemieckim wzorcom. W Wielkiej Brytanii Oswald Mosley w 1932 r. połączył działające uprzednio skrajnie prawicowe grupy i utworzył Brytyjską Unię Belgii organizowali się skrajni prawicowcy flamandzcy i walońscy. Ci pierwsi utworzyli w 1931 r. Związek Niderlandzkich Narodowych Solidarystów, początkowo tradycjonalistyczny i konserwatywny, optujący za flamandzkim separatyzmem. Od 1934 r. organizacja ta zbliżyła się do faszyzmu. Zaczęła głosić program wielkiej Belgii, jednoczącej Holandię, całą Belgię i francuską Flandrię. Nie taiła jednak niechęci do niemieckiego narodowego socjalizmu. Konkurował z nią utworzony w 1933 r. Flamandzki Związek Narodowy, żądający oddzielenia się Flandrii od Belgii i gotów do bliskich związków z Niemcami. Skrajna prawica walońska kształtowała się przede wszystkim wokół wydawnictwa Rex i jego dyrektora Léona Degrelle'a, stąd zwana była potocznie Reksistami. Związek Reksistów z faszyzmem dotyczył bardziej kontaktów międzynarodowych, zwłaszcza z Włochami, niż metod Holandii, w końcu 1931 r., Anton Mussert utworzył partię kopiującą wzory niemieckie, pod nazwą Ruchu Narodowosocjalistycznego Niderlandów. Partie narodowosocjalistyczne powstały również w Szwecji i Danii. Naśladowały ruch niemiecki, ale pozbawione były w swych krajach szerszego oddziaływania. Inaczej wyglądała sytuacja w Norwegii, gdzie organizatorem ruchu narodowosocjalistycznego stał się Vidkun Quisling, przedtem polityk współrządzącej partii chłopskiej i z jej ramienia minister wojny. Quisling utworzył w 1933 r. Zjednoczenie Narodowe. Od niemieckiego narodowego socjalizmu przejmował niemal wszystko - w ideologii rasizm i antysemityzm, w organizacji bojówki, umundurowanie, nawet emblemat - bliski swastyce krzyż przypadkiem była Finlandia. Sąsiedztwo ze Związkiem Radzieckim i silna wewnątrz kraju partia komunistyczna stanowiły impuls do formowania się skrajnie prawicowego ruchu. Powstał on w końcu 1929 r., a od miejscowości, w której starł się z komunistami, przyjął nazwę Lapua. W jego ideologii protestancka religijność łączyła się z antykomunizmem. W 1932 r. ruch Lapua zdelegalizowano, a przywódców aresztowano. Jego kontynuację stanowił Patriotyczny Ruch Ludowy, który rozszerzył swe hasła, wzywając do ekspansji etnicznej przeciw mniejszości szwedzkiej oraz ekspansji terytorialnej w radzieckiej Karelii. Władze znów zastosowały restrykcje i w końcu 1938 r. rozwiązały Ruch, a później też wyraźnie nawiązującą do wzorców niemieckich Organizację Narodu Czechach, aż do aneksji przez Niemcy, Narodowa Wspólnota Faszystowska nie miała większego znaczenia. Jej przywódca zaproponował niemieckiemu poselstwu w Pradze w przeddzień decyzji o utworzeniu Protektoratu Czech i Moraw, w marcu 1939 r., dokonanie puczu. Nie otrzymał odpowiedzi. Wraz z innymi skrajnie prawicowymi organizacjami Narodowa Wspólnota Faszystowska deklarowała jednak gotowość do przejęcia rządów w Czechach. Decyzje Niemców były inne. Zdawali sobie sprawę z nikłości wpływów czeskich faszystów. Pod niemiecką kontrolą sprawowały w Czechach administrację (bo nie władzę) półkolonialne rządy porzuciła też jako odrębne państwo Słowacja. Rządy objęła w niej Słowacka Partia Ludowa Hlinki (od nazwiska swego pierwszego, wtedy już nieżyjącego przywódcy), nacjonalistyczna i klerykalna, w której ścierała się dominująca tendencja do autorytarnej dyktatury z chęcią do naśladowania wzorców bilans. Ten krótki opis politycznego stanu Europy ukazuje jej słabość w przededniu wybuchu wojny. W obliczu dążeń do ekspansji ze strony Niemiec i Włoch, reszta Europy ukazywała swą słabość, brak jedności międzynarodowej i wewnętrznej, a przede wszystkim brak wspólnej idei. Nie była nią polityczna demokracja, bo brakowało jej w wielu krajach. Nie było nią poczucie europejskiej wspólnoty, bo przeważnie dominował nacjonalizm - jeżeli nawet nie tak skrajny, jak w narodowym socjalizmie i faszyzmie, to skutecznie osłabiający poczucie solidarności i wspólnego europejskiego losu. W myśl Traktatu Wersalskiego, z 1919 roku, Niemcy zostały uznane za kraj przegrane w I wojnie światowej, a co za tym idzie został nałożony na nie szereg represji: terytorialnych, militarnych i gospodarczych. Traktat ten pominął także w swoich rozstrzygnięciach Włochy, które należały do obozu zwycięskiego. Powstałe w ten sposób niezadowolenie społeczne w obu krajach dodatkowo podsycane było niekorzystną sytuacją powojennej gospodarki zniszczenia, utraty terytorialne i majątkowe w przypadku Niemiec, wyczerpanie surowców i trudności w przestawieniu produkcji z wojennej na pokojową zaowocowały drożyzną, inflacją i bezrobociem. Frustracjom społecznym towarzyszyły zamieszki i niespokojna sytuacja wewnętrzna, a także wzrost aktywności ugrupowań socjalistycznych, które w większości społeczeństwa wywoływało strach przed rewolucją. Dodatkowo zaistniałą sytuację pogarszał brak tradycji parlamentarnych oraz zaufania społecznego do rozrośniętych i skorumpowanych struktur władzy. Te przyczyny, a także inne, takie jak: doświadczenia z I wojny światowej, gwałtowne ruchy rewolucyjne (zwłaszcza w Rosji), konflikty narodowościowe związane z powstaniem nowych państw oraz spory o granice; sprawiły, że demokracja europejska została poważnie zagrożona, co w konsekwencji doprowadziło do jej kryzysu. Demokracje w nowych państwach europejskich były niedoświadczone. Państwa Europy Środkowej i Wschodniej nie miały tradycji demokratycznych, a ich struktury parlamentarne nie działały jak należy. Ludzie tracili co raz częściej zaufanie do organizacji politycznych. Zostały tworzone ruchy nacjonalistyczne, z których narodziły się rządy dyktatorskie i faszystowskie oraz ruchy komunistyczne. Rosyjscy komuniści zlikwidowali w Radzieckiej Rosji Konstytuantę, zaś niemieccy dążyli poprzez zwalczenie republiki parlamentarnej do utworzenia Niemieckiej Republiki Rad. Nowopowstałe partie bojkotowały zazwyczaj pierwsze powojenne wybory. Głoszono, że demokracja parlamentarna jest oszustwem i tak naprawdę nie gwarantuje równości wszystkich obywateli. Komuniści proponowali swoją doktrynę, która obiecała nowy, lepszy świat, światową rewolucję, która do tego doprowadzi, wskazywała, kto jest wrogiem, który odpowiedzialny jest za klęski narodu. W odmianach włoskiego i niemieckiego faszyzmu znalazły się za to dwie bardzo ważne zasady dla obywateli: zasadę własności i lojalności narodowej. Faszyści, podobnie jak komuniści, kwestionowali demokrację, choć robili to z odmiennych powodów. Na faszyzm były narażone państwa demokratyczne. Według nazistów demokracja doprowadziła do powstania na świecie żydostwa to właśnie było najważniejszym ich argumentem do zwalczania demokracji. Prekursorem faszyzmu był Benito Mussolini, który głosił stworzenie Wielkich Włoch silnego, zjednoczonego państwa, co dawało poczucie tożsamości narodowej i przynależności szczególnie bezrobotnym, byłym kombatantom, zrujnowanym przez ogromną inflację przedsiębiorcom, a także młodzieży. Do osiągnięcia założonego celu należało wprowadzić jednego przywódcę narodu, zlikwidować parlament i instytucje samorządowe, zlikwidować demokrację i wprowadzić \"rządy silnej ręki\". W roku 1919 powstały Związki Bojowe (Fasci di combattimento). Dwa lata później Mussolini utworzył Narodową Partię Faszystowską, sam zaś został przywódcą narodu (duce). W tym samym roku partii udało się wejść do parlamentu i pozyskać rzesze nowych członków masę młodych ludzi, zafascynowanych kultem siły i militaryzmu. Śladem Mussoliniego poszedł Adolf Hitler, który utworzył Narodowo Socjalistyczną Niemiecką Partia Robotników (NSDAP). W 1923 roku partia została zdelegalizowana, a sam Hitler skazany na 5 lat więzienia za nieudaną próbę przejęcia władzy. W efekcie jego kara trwała zaledwie 9 miesięcy, ale za ten czas zdążył napisać w więzieniu książkę Mein Kampf, która zawierała rozbudowaną ideologię faszystowską. Zakładała ona między innymi wyniszczenie światowego żydostwa. Hitler zapewniał również, że stworzy 1000letnią rzeszę silne imperium, które osiągnąć chciał przez wprowadzenie władzy dyktatorskiej, dyscyplinę i podporządkowanie interesów państwu. To, jak i koncepcja państwa organicznego, kultu jednego wodza, siły i rządów elity, stało się wspólnym elementem włoskiego i niemieckiego faszyzmu. Także na wzór włoskich Hitler utworzył swoje oddziały paramilitarne SA oddziały szturmowe, dowodzone przez Hermana Göringa, z których w 1925 roku wyodrębnił elitarne oddziały przyboczne SS. W styczniu 1930 roku Hitler został kanclerzem Niemiec. W lutym tego samego roku spłonął parlament niemiecki Reistag. Hitler oskarżał o to komunistów i wmawiał to ludziom. Dzięki temu zyskał poparcie i w roku 1934 po śmierci prezydenta Hidenburga ogłosił się wodzem i kanclerzem Rzeszy. Zdelegalizowano wtedy wszystkie partię, za wyjątkiem NSDAP, co ostatecznie wyniszczyło demokrację w Niemczech. Opublikowano na ten temat Historia from Guest Odpowiedź Guest *niezadowolenie z postanowień traktatowych *wielki kryzys ekonomiczny *narodziny totalitarnych ideologii *ogromne bezrobocie *słabość rządzących polityków *ogromna popularność komunizmu, faszyzmu i nazizmu

kryzys demokracji w europie w latach 1918 39